Pandemia COVID-19 ograniczyła możliwości sprawnego funkcjonowania wielu firm, powodując trudności z dotrzymaniem zawartych umów. Sytuacja gospodarcza i ekonomiczna w kraju jest trudna w wielu branżach, jednak pewne rozwiązania prawne mogą wspomóc firmy w ratowaniu swojej działalności i sytuacji finansowej.
Jednym z nich jest klauzula rebus sic stantibus. Kiedy można powołać się na siłę wyższą oraz klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków, jeśli problemy z dotrzymaniem warunków umowy są związane bezpośrednio z epidemią i niemożliwością funkcjonowania firmy?
Obowiązek wywiązywania się z umów handlowych
Firmy, które zawierają umowy handlowe ponoszą pełną odpowiedzialność za ich realizację i są zobowiązane do ich wykonania zgodnie z treścią umowy. Wszelkie zaniedbania w zakresie realizacji podjętych zobowiązań mogą prowadzić do konieczności poniesienia kary, tj. zapłaty odszkodowań w związku z niewywiązaniem się z umowy, a często także do zerwania ważnych kontraktów wpływających bezpośrednio na funkcjonowanie firmy. Epidemia jest przy takich zobowiązaniach niezwykle trudną kwestią – bez możliwości prowadzenia działalności ze względu na obowiązujące ograniczenia, firmy nie zawsze mają możliwość dotrzymania swoich umów. Bez wywiązania się ze zobowiązań, stają się dłużnikami, a więc co do zasady ponoszą odpowiedzialność na zasadzie winy.
Epidemia, którą można uznać za siłę wyższą, jest wyjątkiem od odpowiedzialności na zasadzie winy – przedsiębiorca nie może ponosić odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania, jeśli problemy z jego realizacją wystąpiły przez okoliczności niezależne od przedsiębiorcy. „Siła wyższa” nie ma prawnej definicji, ale na podstawie orzecznictwa sądów można za nią uznać zdarzenie niemożliwe do przewidzenia, zdarzenie, którego skutkom nie można zapobiec, a także zdarzenie niedotyczące bezpośrednio strony umowy. Powyższe warunki muszą wystąpić łącznie, by przyczynę uznano za siłę wyższą – epidemia COVID-19 jest zdecydowanie takim zdarzeniem.
Klauzula rebus sic stantibus w czasie epidemii
Zgodnie z projektem ustawy z 2 marca 2020 roku, epidemia COVID-19 może być uznana za siłę wyższą, ale dla każdej umowy jej wpływ na niewywiązanie się strony ze zobowiązań należy rozstrzygać indywidualnie. Strony umowy mają możliwość podejmowania decyzji o ujęciu w umowie zapisu o rodzajach siły wyższej mogącej zdjąć winę za niewywiązanie się ze zobowiązań lub ustalić, że siła wyższa nie będzie zwalniać strony z obowiązku naprawienia szkody. Jeśli takie zapisy się nie pojawiają, dla każdego przypadku niedotrzymania warunków umowy należy indywidualnie ustalić, czy odpowiedzialność leży po stronie siły wyższej.
Na siłę wyższą należy powołać się jak najszybciej, mając możliwość udowodnienia że problemy z wykonaniem zobowiązania wynikają z siły wyższej. Przedsiębiorca nie wywiązujący się z umowy powinien udowodnić także, że podjął wszelkie działania umożliwiające wykonanie swoich zobowiązań i że nie jest w stanie, pomimo prób, zrealizować ich z uwagi na pandemię.
Jeśli wierzyciel nie chce zgodzić się na renegocjację warunków umowy i zdecyduje się na przekierowanie sprawy do sądu, zebrane dowody o winie siły wyższej mogą wesprzeć przedsiębiorcę w postępowaniu.
Jak działa nadzwyczajna zmiana stosunków?
Klauzulę rebus sic stantibus wprowadza Kodeks cywilny, który przewiduje możliwość nadzwyczajnej zmiany stosunków z uwagi na siłę wyższą. Klauzula zakłada, że mogą wystąpić sytuacje nadzwyczajne nieprzewidziane przez strony umowy i że sytuacje te mogą spowodować problemy z wywiązywaniem się ze zobowiązań wynikających z umowy. Chcąc zastosować klauzulę rebus sic stantibus w czasie epidemii warto oczywiście w pierwszej kolejności podjąć próby porozumienia się z kontrahentem, ale nadzwyczajna zmiana warunków umowy może być też decyzją Sądu. W przypadku takiej drogi postępowania, Sąd ukształtuje stosunek prawny prowadzący do zmiany treści umowy lub jej rozwiązania. Zasądzone przez Sąd zmiany mogą dotyczyć zmiany należnego świadczenia, sposobu jego świadczenia lub terminu wykonania zobowiązania.
Przeczytaj także: http://finansena6.pl/komandytariusz-i-jego-rola/
