Zastosowanie aresztu tymczasowego jako środka zapobiegawczego w stosunku do oskarżonego oczekującego na wyrok sądowy w postępowaniu karnym jest jednym z najbardziej dotkliwych sposobów na zapewnienie prawidłowego toku postępowania.
W szczególnych przypadkach, gdy istnieje uzasadnione ryzyko utrudnienia postępowania przez oskarżonego przebywającego na wolności, sąd (w postępowaniu sądowym lub na wniosek prokuratora) może zadecydować o wykorzystaniu aresztu tymczasowego na okres do 3 miesięcy, z możliwością przedłużenia do maksymalnie 12 miesięcy. Kiedy można zmienić charakter środka zapobiegawczego na łagodniejszy i jaką rolę odegra w tym wypadku adwokat oskarżonego?
Powody do zastosowania aresztu tymczasowego i innych środków zapobiegawczych
Art. 249 Kodeksu postępowania karnego wskazuje, że środki zapobiegawcze w postępowaniu karnym są stosowane w celu zabezpieczenia jego prawidłowego toku. Areszt tymczasowy jest najbardziej dotkliwym i jedynym środkiem izolacyjnym, stosowanym w razie pojawienia się ryzyka zakłócania przez oskarżonego toku postępowania, w tym między innymi w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego kolejnego przestępstwa.
Zdarzają się sytuacje, w których oskarżony kierowany emocjami lub własnymi pobudkami grozi poszkodowanym lub świadkom, dając sądowi wyraźne uzasadnienie dla wysokiego ryzyka popełnienia przez niego czynu zabronionego w czasie trwania postępowania.
Środki zapobiegawcze mogą być stosowane wówczas, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez oskarżonego zarzucanych mu czynów – mają zapewnić, że w momencie wydania wyroku możliwe będzie zastosowanie adekwatnej kary wobec oskarżonego bez konieczności ponownego poszukiwania go.
W postępowaniu przygotowawczym za wytyczanie środków zapobiegawczych odpowiada prokurator, a w postępowaniu sądowym – sędzia. Lista możliwych do zastosowania środków dzieli się na środki izolacyjne oraz nieizolacyjne, jednak do pierwszej grupy należy wyłącznie areszt tymczasowy.
Kiedy areszt tymczasowy jest adekwatnym środkiem zapobiegawczym?
Co do zasady, areszt tymczasowy jest najostrzejszą formą środków zapobiegawczych mającą zastosowanie wyłącznie w sytuacjach, w których istnieje uzasadnione podejrzenie podejmowania przez oskarżonego próby ukrywania się, ucieczki z kraju czy manipulowania zeznaniami świadków i poszkodowanych poprzez groźby czy przekupstwo. Areszt tymczasowy zabezpiecza wówczas prawidłowy tok postępowania i nie dopuszcza do sytuacji, w której oskarżony po wydaniu wyroku jest niemożliwy do zlokalizowania lub w której wyrok może być podważony przez wątpliwość co do prawdziwości zeznań.
Areszt tymczasowy będzie adekwatnym środkiem zapobiegawczym także w przypadku oskarżonych, którzy stwarzają ryzyko ponownego popełnienia przestępstwa lub czynu zabronionego w czasie oczekiwania na wyrok w postępowaniu, w tym w szczególności gdy istnieją przesłanki że możliwe jest popełnienie przez niego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu.
Sąd co do zasady ma możliwość zastosowania aresztu tymczasowego do 3 miesięcy, przedłużenia okresu do maksymalnie 12 miesięcy oraz zastosowania tymczasowego aresztowania przez okres nie dłuższy niż 2 lata od chwili wydania pierwszego wyroku.
Czy adwokat oskarżonego może odwołać się od zastosowania aresztu tymczasowego?
Areszt tymczasowy jest środkiem ostatecznym i przez wielu oskarżonych oraz ich adwokatów postrzeganym jako zbyt dotkliwy i nieadekwatny do popełnionych czynów. Oskarżony ma więc prawo do złożenia wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, w tym także o złagodzenie okresu zastosowania aresztu tymczasowego. Z wnioskiem takim może wystąpić i wspomóc oskarżonego adwokat, który doświadczony w sprawach karnych będzie potrafił prawidłowo uzasadnić wniosek i przechylić decyzję sądu na korzyść swojego Klienta.
O zmianę charakteru środka zapobiegawczego można starać się przede wszystkim w sytuacjach, gdy sąd potraktował ryzyko dla toku postępowania ze strony oskarżonego za zbyt wysokie w stosunku do realnych przesłanek – adwokat oskarżonego może, na podstawie dowodów, wnioskować o złagodzenie zastosowanych środków zapobiegawczych a sąd ma maksymalnie 3 dni na rozstrzygnięcie wniosku.
W wielu przypadkach dochodzi w Polsce do niesłusznego podwyższania charakteru środka zapobiegawczego i istnieje szansa na przeforsowanie zmiany decyzji przez adwokata po złożeniu wniosku, dlatego przy istnieniu odpowiednich dowodów nie należy rezygnować z odwoływania się od decyzji prokuratora lub sądu.
